Arabissus & Arabissos - antik kenti - Kahramanmaraş, Afşin
Arabissus (Modern Yunanca: Αραβισσóς) Roma eyaleti Kapadokya'da bir kasaba. Bizans İmparatoru Mauricius 539 yılında bu kasabada doğmuştur. Kasaba, günümüzde Türkiye'de Kahramanmaraş ili sınırlarında Afşin (eski Yarpuz) ilçesine karşılık gelir.
Roma İmparatorluğu devrinde Arabissos adıyla anılan kentin belki imparator Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri tarafından iskân edilmiş olması olasılığı ileri sürülmüştür.[4] Kentin adı yazılı kaynaklarda en erken 4. yüzyılda görülür. 540 yıllarında imparator I. Justinianus tarafından oluşturulan Üçüncü Ermenistan eyaletinin yönetim merkezlerinden biri Arabissos'tur. 582-602 yıllarında imparator olan Maurikios aslen buralıdır. İmparatorun "esmeroğlu" anlamına gelen adı belki de doğduğu kentin etnik yapısına dair bir ipucu olabilir.
Arap coğrafyacı el-Baladhurî'nin Kitabu'l-Buldan adlı eserinde kentin adı ˤArebsûs olarak zikredilir. Türkçede 16. yüzyılda Dulkadiroğlu Beyliği döneminden itibaren kullanılan Yarpuz adı açıkça bu isimden türemiştir. Türkçe anlamı "naneye benzer bir kokulu ot" olan yarpuz adına benzerliği yakıştırmadır.
Arap kaynaklarında daha sık olarak görülen diğer isim el-Efsus'tur. Osmanlı kayıtlarında da bu isim kullanılmış ve kentin resmi adı 1944'e dek Efsus olagelmiştir. Bu isim, geç Bizans döneminde halk arasında kullanılan Ephesós adına işaret eder. Bu adın kaynağı hakkında bilgimiz yoktur. Ancak Batı Anadolu'daki Ephesos (Efes) gibi burada da Yedi Uyurlar efsanesinin hürmet görmesi, Hıristiyanlık döneminde iki kenti birleştiren ortak bir dinî pratiğe işaret edebilir.
1071 Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Afşin bey adlı bir Türk komutanı eliyle kentin zaptedildiği anlatılmaktadır. Ancak hakkında başka bir bilgiye sahip olmadığımız bu Afşin'in, zaptettiği kentin adıyla lakaplandırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yunanca Ephesós adının, Anadolu'daki pek çok yer adında olduğu gibi, Yunanca ismin nesne (akkuzatif) halinden Efsun veya Afşun biçimini almış olması gerektir. Tarsus > Tersun, Adrassós > Adrasan, Momoassós > Mamasun, Termessós > Tırmısın örneklerinde de aynı evrim görülür.[5]
Sevan Nişanyan'ın hazırladığı Türkiye yerleşim birimleri envanterine göre İmparator III. Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri Afşin'de iskân edilmiştir. Arabissos ismi bu vesileyle verilmiştir. Aslen Afşinli olan İmparator Maurikios'un (582-602) adı "Arapoğlu" anlamına gelir. Urfalı Mateos Vekayinamesinde 1076/77 olayları meyanında anılan Apşun adı Arabson > A(r)bşon biçiminden türemiştir, "ünlü Selçuklu komutanı Afşin" ile ilgili olması düşünülemez. Türkçe resmi belgelerde 1944'e dek kullanılan Efsus adı orijinal ismin Arapça yazımı, Yarpuz ise aynı adın yerel Türkmen ağzındaki biçimidir. Afşin adı Cumhuriyet döneminde verilmiş olup mitolojiktir.[6]
Kaynakça:1^ http://www.afsin.gov.tr/
2^ Afşin'in tarihçesi. 24 Haziran 2017 tarihli kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22.01.2018
3^ Afşin-Elbistan A Termik Santrali 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25 Ağustos 2016
4^ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fifth Century, Dumbarton Oaks 1989
5^ "Afşin'in Tarihi 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Afşin Belediyesi. 25 Ağustos 2016
6^ Index Anatolicus, Sevan Nişanyan. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlenmiştir. Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
Roma İmparatorluğu devrinde Arabissos adıyla anılan kentin belki imparator Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri tarafından iskân edilmiş olması olasılığı ileri sürülmüştür.[4] Kentin adı yazılı kaynaklarda en erken 4. yüzyılda görülür. 540 yıllarında imparator I. Justinianus tarafından oluşturulan Üçüncü Ermenistan eyaletinin yönetim merkezlerinden biri Arabissos'tur. 582-602 yıllarında imparator olan Maurikios aslen buralıdır. İmparatorun "esmeroğlu" anlamına gelen adı belki de doğduğu kentin etnik yapısına dair bir ipucu olabilir.
Arap coğrafyacı el-Baladhurî'nin Kitabu'l-Buldan adlı eserinde kentin adı ˤArebsûs olarak zikredilir. Türkçede 16. yüzyılda Dulkadiroğlu Beyliği döneminden itibaren kullanılan Yarpuz adı açıkça bu isimden türemiştir. Türkçe anlamı "naneye benzer bir kokulu ot" olan yarpuz adına benzerliği yakıştırmadır.
Arap kaynaklarında daha sık olarak görülen diğer isim el-Efsus'tur. Osmanlı kayıtlarında da bu isim kullanılmış ve kentin resmi adı 1944'e dek Efsus olagelmiştir. Bu isim, geç Bizans döneminde halk arasında kullanılan Ephesós adına işaret eder. Bu adın kaynağı hakkında bilgimiz yoktur. Ancak Batı Anadolu'daki Ephesos (Efes) gibi burada da Yedi Uyurlar efsanesinin hürmet görmesi, Hıristiyanlık döneminde iki kenti birleştiren ortak bir dinî pratiğe işaret edebilir.
1071 Malazgirt Savaşı'ndan kısa bir süre sonra Afşin bey adlı bir Türk komutanı eliyle kentin zaptedildiği anlatılmaktadır. Ancak hakkında başka bir bilgiye sahip olmadığımız bu Afşin'in, zaptettiği kentin adıyla lakaplandırılmış olması kuvvetle muhtemeldir. Yunanca Ephesós adının, Anadolu'daki pek çok yer adında olduğu gibi, Yunanca ismin nesne (akkuzatif) halinden Efsun veya Afşun biçimini almış olması gerektir. Tarsus > Tersun, Adrassós > Adrasan, Momoassós > Mamasun, Termessós > Tırmısın örneklerinde de aynı evrim görülür.[5]
Sevan Nişanyan'ın hazırladığı Türkiye yerleşim birimleri envanterine göre İmparator III. Gordianus (234-238) devrinde Urfa'dan göçen Arap aşiretleri Afşin'de iskân edilmiştir. Arabissos ismi bu vesileyle verilmiştir. Aslen Afşinli olan İmparator Maurikios'un (582-602) adı "Arapoğlu" anlamına gelir. Urfalı Mateos Vekayinamesinde 1076/77 olayları meyanında anılan Apşun adı Arabson > A(r)bşon biçiminden türemiştir, "ünlü Selçuklu komutanı Afşin" ile ilgili olması düşünülemez. Türkçe resmi belgelerde 1944'e dek kullanılan Efsus adı orijinal ismin Arapça yazımı, Yarpuz ise aynı adın yerel Türkmen ağzındaki biçimidir. Afşin adı Cumhuriyet döneminde verilmiş olup mitolojiktir.[6]
Kaynakça:1^ http://www.afsin.gov.tr/
2^ Afşin'in tarihçesi. 24 Haziran 2017 tarihli kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22.01.2018
3^ Afşin-Elbistan A Termik Santrali 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 25 Ağustos 2016
4^ Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the Fifth Century, Dumbarton Oaks 1989
5^ "Afşin'in Tarihi 9 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Afşin Belediyesi. 25 Ağustos 2016
6^ Index Anatolicus, Sevan Nişanyan. 10 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlenmiştir. Erişim tarihi: 10 Mart 2020.
Yorumlar
Yorum Gönder