Adramytteion antik kenti - Balıkesir, Burhaniye
Adramytteion (Latince: Adramyttium), doğusunda antik Madra Dağları, kuzeyinde İda (Kaz Dağları) ile çevrili, Havran (Euenos) ile Karıncaçay (Olloios) arasında bulunan, körfez kıyısında kurulu antik kent. Kentin kurucusu Kral Alyattes’ın oğlu, Kral Kroisos’un kardeşi Adramys’tir. Edremit Körfezine hakim, deniz ticareti ve savunması açısından Antik Misya bölgesinin en önemli kentlerinden biridir.
Tarih boyunca denizden kentte yapılan saldırılar sonucunda kent iç kesimlere taşınmıştır. Adramytteion ismi ise zamanla "Edremit" 'e dönüşmüş ve terk edilen kıyıdaki antik kent yerine iç kısımlara kurulan komşu ilçeye adını vermiştir.
Adramytteion günümüzde, Balıkesir ili, Burhaniye İlçesi, Ören Mahallesi içinde, Karataş Tepesi mevkiinde, Ören yerleşmeşini oluşturan yazliklar altında yer almaktadır. Burhaniye Belediyesi tarafından halen bölgede yeni inşaatlara izin verilmektedir.
Lydia Hakimiyeti öncesi yerleşim
Kent Antik Çağ'ın en önemli ve büyük kentlerinden birisi idi. Kentin tarihi kimi kaynaklara göre M.Ö 1443'e kadar dayanır. İlk yerleşim yerinin, antik kentin şimdiki yeri yerine ilçe merkezinin, yine deniz kıyısındaki İskele mahallesi yakınlarında "Anahor/Pidasus" adlarıyla anılan yer oldugu düşünülmektedir.
Lydia Krallığı
Adramytteion kentinin kuruluşu ile ilgili en önemli kaynak, MS 5, yüzyılda yaşamış olan Stepphanos Byzantinos‘un bilgileridir.[1] Byzantinos‘a göre Adramytteion, M.Ö. I. binyılda Batı Anadolu’da Gediz (Hermos) ve Küçük Menderes (Kaystros) vadilerini kapsayan bölgede yaşamlarını sürdüren ve MÖ. VII. yüzyılda Mermnad Sülalesi’nden Gyges’in kral olmasıyla (687-645) en güçlü dönemini yaşamaya başlayan ve Yakın Doğu’da en önemli devletlerden biri hâline gelen Lydialılar tarafından kurulmuştur. Kentin kurucusu Kral Alyattes’ın oğlu, Kral Kroisos’un kardeşi Adramys’tir. Kent Mysialilara karsi bir kale olarak kurulmustur.[1]
Pers hakimiyeti
„Eğer Perslerle savaşa girerse büyük bir imparatorluğu devirecektir“ , Lidya (Lydia) Kralı Kroisos’a ünlü kehanet merkezi Delphoi’dan gelen kehanet bu idi.[2] Bundan cesaret alan Kral Kroisos Pers Kralı Büyük Kiros’a karşi sefere çikar. O sırada Kyros Kapadokya’ya (Kappadokia) kadar ilerlemiştir. Savaşta Pers ordusunun kendi ordusundan çok daha büyük olduğunu fark eden Kyros, Lidya’nın başkenti Sardes’e geri döner. Onu takip eden Kyros MÖ 546 yılında Sardes’i ele geçirir ve son Lydia Kralı Kroisos’u esir alır. Büyük bir krallık olan Lidya Krallığı sona ermiş, Makendonyalı Kral Büyük İskender ile giriştikleri Granikos Savaşı’na kadar, Adramytteion’da dahil olmak üzere tüm Anadolu 200 yüzyıl sürecek olan Pers egemenliğine girmiştir.
Antik kayıtlarda Adramyteion kentinin Atinalılara tarafından kolonize edilmiş bir helen şehri olduğu, halkının Atina‘ya yakınlığından dolayı Persler tarafından cezalandırıldığı ve MÖ 500'deki Ion ayaklanmasına katıldıkları belirtilmektedir.[3] Herodot ünlü eserinde, MÖ 480'de Pers ordusunun Kserkses önderliğindeki batı seferinde, şehrin yakınlarından ve Thebe Ovası ‘ndan geçtiklerini belirtir. MÖ 490 isyanın bastırılması ile Adramytteion kenti Pers hakimiyetine geçer.[3]
Makedon Egemenliği ve Helenistik Dönem
Anadolu’da Hellenistik dönem MÖ 334'te Büyük İskender‘in Hellespontos’a (Çanakkale Boğazı) geçişiyle başlar. Bugünkü Lapseki üzerinden doğuya doğru ilerleyen Makedon ordusu, bu sırada Granikos (Biga Çayi) yakınında bulunan Pers ordusu ile karşi karşiya gelir. Savaşi kazanan Büyük İskender Perslerin iki yüzyıllık Anadolu hakimiyetine son verir. MÖ 323'te ölen Büyük İskender’in arkasından Anadolu’da küçük krallıklar kurulur. Adramyteion’ un da içinde bulunduğu Mysia bölgesine Pergamon Krallığı hâkim olur.
Adramyteion kısa bir süre de olsa Helenistik bir krallık olan Pontus Krallığı’nın egemenliğine girer. Tarihe I. Mithradates Savaşi olarak geçen, MÖ 89/88’de başlayan savaş ile birlikte son Pontus Kralı VI. Mithridates Eupator (MÖ 120-MÖ 63)'un Batı Anadolu’da etkisi görülmeye başlar. Amasya Ovası’nda Pontus kuvvetleri ile karşılaşan Aguillius komutasındaki Roma ordusu yenilir. Savaş sonrasında Batı Anadolu kentleri Pontus kralı VI. Mithridates idaresine girer.
Coğrafyacı Strabon kenti bir Atina kolonisi olarak belirtir. MÖ 422 Atina tarafından kovulan Deloslular kente yerleşir ve kentte helenleşme hız kazanır. Ayrıca kentten şu şekilde söz eder;
"Astyra'nın yakınında Atinalılar tarafından kolonize edilmiş ve hem bir limanı hem de bir deniz üssüne sahip olan Adramytteion kenti yer alır" [4]
Roma İmparatorluğu Dönemi
Ancak Mithridates önce Khaironeia’da (MÖ 86) ve bir yıl sonra da Orkhomenos’ta (MÖ 85) Romalılara karşi yenilgiye uğramış, MÖ 85 yılında, Troas’taki Dardanos’ta (Çanakkale, Kepez yakınlarında) Dardanos Barışını yapmak zorunda kalmıştır. Dardanos Barışı’nın ardından Adramyteion’un da içinde bulunduğu Mysia Bölgesi’ne ve Batı Anadolu’ya Romalılar hakim olur. Ardındaki süreçte Adramytteion kenti de en parlak dönemini yaşayacaktır.[5][6][7]
Bizans İmparatorluğu Dönemi
Roma İmparatorluğu’nun MS 395'te bölünmesi ile imparatorluk Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılır, Adramytteion kenti de Doğu Roma yani Bizans İmparatorluğunun hakimiyetine girer. 2007’de yerel idare tarafından durdurulana kadar gerceklesen kazılarda ortaya çikarilan mimarî yapılar ve ele geçirilen küçük buluntular Erken Bizans Döneminden itibaren 14. yüzyıla kadar uzanan yoğun bir Bizans tabakasına isaret etmektedir.
Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi
11. yüzyılın son çeyreginde, merkezi İznik’te kurulan Anadolu Selçuklu Devleti’den bağımsız hareket eden Çaka Bey, İzmir merkezli bir beylik kurmuştur. Ünlü bir denizci olan Çaka Bey, kurduğu donanma ile Sakız, Sisam ve Midilli adalarını ele geçirdiğinden bahsedilir.[8]. O dönemde Adramytteion kentinin Türkler tarafından tamamen yıkıldığı yazılı kaynaklarda mevcuttur.[9]. Adramytteion Antik Kenti’nde iskân anlamında Türk varlığı ne arkeolojik buluntularda ne de var olan yazılı kaynaklarda saptanabilmiştir.[10] Kent I. Haçlı Seferinin yarattığı ortam sayesinde I. Aleksios tarafından geri alınır. Bizans Imparatoru I. Aleksios (1081-1118)’un Adramytteion’u yeniden inşa ettirdiği anlatılmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi
Adramytteion kenti, Selçukluların dağılması ile Karesioğulları’nın eline geçer. 1323 yılında da Osmanlı İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde, Roma Döneminden kalma su kemerlerinden dolayı bölge (Burhaniye ve Ören), 19. yüzyıl ortalarına kadar ‘Kemer Edremiti’ adı ile anılır.[11]
Kazı çalışmaları ışığında Adramytteion Antik kenti
Adramytteion geniş bir alana yayılmaktadır. Antik Şehir en geniş sınırlarına Roma Döneminde ulașmıştır. 2006 yilina kadar olan sürede sürdürülen yüzey araştırması çalışmalari sırasında antik kentin bugünkü Ören yerleşiminin altında yer aldığı ve Roma Döneminde şehrin güneyde, bugünkü Öğretmenler Mahallesi siteler mevkii, doğuda Ayaklı‘ya doğru uzanan Altın Kamp yolu ve kuzeyden denize birleşmekte olduğu yer üstü bulguları ve topografik değerlendirmeler ile tespit edilmiştir.[12]
Şehir Akropolü
Şehir Akropolü Roma Dönemi kentinin önemli yapılarını bünyesinde barındırmaktadır.[12] Akropol, günümüzde modern Ören yerleşimi tarafından işgal edilmiştir.
Kent surları
Kent Erken Ortaçağdan itibaren küçülmeye başlamıştır. Küçülen kentin çevresi surlarla çevrilidir. Surların beden duvarları daire planlı burçlarla desteklenmiştir. Kazı çalışmalarında Ortaçağ kentinin giriș kapılarından birinin kentin güney-doğusunda olduğu tespit edilmiştir.[13] Ortaçağ kentinin surlarının güney duvarı bugün Burhaniye Belediyesi’ne ait fidanlığın güney sınırından başlayıp doğuya doğru uzanmaktadır. Surların Beyaz durağı (Çadır Kamp mevkii) içine alacak şekilde doğuya döndüğü ve topografyaya göre 2006 yılındaki kazı alanının doğusundan geçen ve Ören Camisi’ne doğru giden caddeye (Meço Caddesi) paralel olarak devam ettiği anlaşılmaktadır.[12]
Apollon Tapınağı
Ören meydanından kumsala inen merdivenlerin sol tarafında tahrip edilmemiş ve yeri değiştirilmemiş bir halde (in situ) yer alan, bir erken Roma sütun kaidesi ve alt parçası yer alır. In situ kalıntılar denizden bakıldığında da Antik Adramytteion’un Edremit Körfezi’ne en hâkim tepesi olduğu anlaşılan bu bölgede, antik kaynaklarda belirtilen Apollon Tapınağı olması gerektiğini göstermektedir.[12] Yine bu meydanda bulunan Kaymakamlık konutu önünde yer üstünden izlenen duvar kalıntıları mevcuttur. 2006 yılında Ören meydanında toprak altına gömülmüş Dorik nizamda sütun gövdeleri depo gibi istiflenmiş olarak ortaya çıkmıştır. Bu açmadaki sütun gövde parçaları Apollon Tapınağı'na aittir.[12]
Antik Liman
Antik kaynaklarda Adramytteion antik kentinin iki limanı ve bir tersanesi olduğundan söz edilir. Ama günümüze bir liman kalıntısı kalabilmiştir. Hâlen su altında olan antik liman sabahın erken ışıĝında çıplak gözle görülebilmektedir. Antik Liman Bergastepe mevkii hizasında ve at nalı formunda, kıyıdan yaklaşık 150 metre içeriye kadar, denize doğru uzanır.[14] Tersanesinin ve limanlarının oluşu deniz ticareti ve gemi yapımı yönünden kentin hem ticari hem de stratejik açıdan büyük önem taşıdığını göstermektedir. İncil'de Hristiyan azizlerinden Aziz Paulus'un Roma yolculuğunda Filistin'den bindiği geminin bir Adramytteion gemisi olduğundan bahsedilir.
Ören Kilisesi
Tespit edilen veriler ışığında, Ören Kilisesi, 10. yüzyıl]] sonu 11. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Kilisenin 14. yüzyıldan sonra terk edilmiş olduğu ve yapının bir daha kullanılmadığı düşünülmektedir.[15] Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi mezarlarını içeren nekropol alanının üzerine inşa edilmiştir. Yalnız temeli günümüze ulaşabilmiştir. Kilise temelinin taş kısımları iyi korunmuş olmakla berabar bir tavus kuşunu betimleyen duvar mozağiyi keşfedilmiştir.[16] Yapı doğubatı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı olup 2230 x 1200 cm. boyutlarındadır. Kilisenin inşaasında malzeme olarak muntazam kesme taşı, moloz taşı, tuğla ve bağlayıcı olarak da kırık tuğla parçacıkları karıştırılmış kireç harcı kullanılmıştır.[17] Ören Kilisesi’nde dört taşıyıcı ayak vardır. Kilisenin girişi doğudandır. Balıkesir yöresi Ortaçağ yapılarında yaygın olan İçte ve dışta yarım daire formlu, yuvarlak apsis geleneği Ören Kilisesi'nde de görülmektedir.[15]
Roma Köprüsü
Çoruk mahallesi yakınlarında 3 kemerli alçak bir roma köprüsüdür.
Yılantepe Altarı
Ören mahallesinin kuzey doğusunda yer alır.[18]
Sikkeler
Çeşitli sikke örnekleri olsa da en bilineni bir yüzü Zeus diğer yüzü Pegasus motifli sikkelerdir. Bu paranın anısına, Ören'e bir kanatlı at heykeli yapılmıştır.
Adramytteion İskeletleri
Nekropolde bulunan iskeletler incelendiğinde, yaş analizi sonucu, ortalamanın orta erişkinlik (35-50 yaş) dönemine ait olduğu tespit edilmiştir. İskeletler arasında genç ve yaşlı ölümlerinin az ve eşit olduğunu da göz önüne alınırsa, bu verilere göre toplumun sağlıklı olduğu söylenebilir.[19]
Kazı Başkanları
2001-2003 Prof. Dr. Engin Beksaç
2004-2007 Yrd. Doç. Tülin Çoruhlu
2012 ve sonrası Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Murat Özgen
Kenttin adının geçtiği kimi olaylar
Antik dönem tarihçisi olan Ksenofon, Onbinlerin Dönüşü adlı eserinde Adramytteion'da yer vermiştir.
Hristiyan havarilerden Aziz Paul, Roma'ya giderken önce Adramytteion'a giden bir gemiye biner, sonra da başka bir limanda Roma gemisine geçer.
Doğu Roma imparatoru III. Theodosios, vergi memuru iken isyancılar tarafından yeni imparator ilan edildiğinde, Adramytteion'a kaçıp kent yakınlarındaki ormanlarda gizlendiği ifade edilir. Ama kendisi bulunur ve 1 yıl 10 ay iktidarda (715-717) kalır.
Kentte yaşamış ünlüler
Atyanas (MÖ 62), boksör
Adramytteion'lu Diodoros (MÖ 1. yüzyıl), filozof
İnanç
Pagan dönemde kentin baş tanrısı, helenistik dönemin en büyük erkek tanrısı olan Zeus'tur. Șehrin sikkelerinden edinilen diğer bir bilgi, Asklepios, Apollon, Dionisos, Athena, Demeter ve Antinoos-Iakchos gibi tanrıların şehirde saygı gören tanrılar olduğudur. Kent daha sonra özellikle de Doğu Roma döneminde, piskoposluk merkezi olarak, hristiyan bir kimlikle karşımıza çıkmaktadır.
Defin Geleneği
Bulunan mezarlar çati kiremitlerinden yapılma ve dikdörtgen biçimlidir. 2005 yılında açılan 13 mezar bulunmuştur. Bunlardan 2'sinde kemik örneklerine rastlanmamışken, 9'u tekli, 2'si ise çoklu definin yapıldığı mezarlardır. Mezarlarda genelinde önceden gerçekleşen tahribatların izleri vardır.[19]
Günümüz
Antik kentten çikarilan eserler günümüzde ilçe merkezindeki "Burhaniye Kuva-yi Milliye Müzesi"nde giriş katında sergilenmektedir. 1956 yılındaki planlı kuruluş ve yapılaşması ne yazık ki altında bulunan antik kent hiçe sayılarak kabul edilmiştir. Yeni gelişen kentsel alanlar ve turizm amaçlı yapılaşma, deniz kıyısında yer alan bu siti tehdit etmektedir. Sitte yüzey araştırmasına 2007 yılında devam edilmiş, erken Orta Çağa tarihlenen duvarın başka bir kısmı ile Roma ve Bizans dönemlerine ait çeşitli kalıntıların yerleri belirlenmiştir. Yerel idare kazı çalışmalarını durdurmuştur.[20]
Kaynakça
Beksaç, Adramyteion/Ören 2001 Kazısı
Beksaç, Adramyteion/Ören 2002 Kazısı
Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Çoruhlu, 2005 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005
W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, 1960
Cahen, Türklerin Anadolu’ya Ilk Girisi, 1992
Strabon, Geographika: XII-XIII-XIV, İstanbul, 2000
Dipnotlar
1 a b Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005, S. 6
2 Polat, Aktüel Arkeoloji (Ocak-şubat 2012); Anadolu’da Pers Heykeltıraşlığı, S. 80
3 a b Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005, S. 10
4 Strabon, Geographika: XII-XIII-XIV, Istanbul 2000, S. 283
5 Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 530
6 Balcioğlu, Tarihte Edremit Şehri, Balıkesir 1937, S. 41-42;
7 W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (1960), S. 128
8 Cahen, Türklerin Anadolu’ya Ilk Girisi, 1992, S.43
9 W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (1960), S. 122
10 Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 531
11 Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 237
12 a b c d e Çoruhlu, 2006 yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 532
13 [Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 532
14 Çoruhlu, 2006 yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 534
15 a b Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 238
16 Current Archaelogy in Turkey, Adramytteion, University of New England[ölü/kırık bağlantı]
17 Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 230
18 burhaniye belediyesi, ilçe tarihi[ölü/kırık bağlantı]
19 a b Duyar İzzet ve Atamtürk Derya, Adramytteion(Örentepe) İskeletleri
20 [University of New England, Current Archaeology in Turkey,
Tarih boyunca denizden kentte yapılan saldırılar sonucunda kent iç kesimlere taşınmıştır. Adramytteion ismi ise zamanla "Edremit" 'e dönüşmüş ve terk edilen kıyıdaki antik kent yerine iç kısımlara kurulan komşu ilçeye adını vermiştir.
Adramytteion günümüzde, Balıkesir ili, Burhaniye İlçesi, Ören Mahallesi içinde, Karataş Tepesi mevkiinde, Ören yerleşmeşini oluşturan yazliklar altında yer almaktadır. Burhaniye Belediyesi tarafından halen bölgede yeni inşaatlara izin verilmektedir.
Lydia Hakimiyeti öncesi yerleşim
Kent Antik Çağ'ın en önemli ve büyük kentlerinden birisi idi. Kentin tarihi kimi kaynaklara göre M.Ö 1443'e kadar dayanır. İlk yerleşim yerinin, antik kentin şimdiki yeri yerine ilçe merkezinin, yine deniz kıyısındaki İskele mahallesi yakınlarında "Anahor/Pidasus" adlarıyla anılan yer oldugu düşünülmektedir.
Lydia Krallığı
Adramytteion kentinin kuruluşu ile ilgili en önemli kaynak, MS 5, yüzyılda yaşamış olan Stepphanos Byzantinos‘un bilgileridir.[1] Byzantinos‘a göre Adramytteion, M.Ö. I. binyılda Batı Anadolu’da Gediz (Hermos) ve Küçük Menderes (Kaystros) vadilerini kapsayan bölgede yaşamlarını sürdüren ve MÖ. VII. yüzyılda Mermnad Sülalesi’nden Gyges’in kral olmasıyla (687-645) en güçlü dönemini yaşamaya başlayan ve Yakın Doğu’da en önemli devletlerden biri hâline gelen Lydialılar tarafından kurulmuştur. Kentin kurucusu Kral Alyattes’ın oğlu, Kral Kroisos’un kardeşi Adramys’tir. Kent Mysialilara karsi bir kale olarak kurulmustur.[1]
Pers hakimiyeti
„Eğer Perslerle savaşa girerse büyük bir imparatorluğu devirecektir“ , Lidya (Lydia) Kralı Kroisos’a ünlü kehanet merkezi Delphoi’dan gelen kehanet bu idi.[2] Bundan cesaret alan Kral Kroisos Pers Kralı Büyük Kiros’a karşi sefere çikar. O sırada Kyros Kapadokya’ya (Kappadokia) kadar ilerlemiştir. Savaşta Pers ordusunun kendi ordusundan çok daha büyük olduğunu fark eden Kyros, Lidya’nın başkenti Sardes’e geri döner. Onu takip eden Kyros MÖ 546 yılında Sardes’i ele geçirir ve son Lydia Kralı Kroisos’u esir alır. Büyük bir krallık olan Lidya Krallığı sona ermiş, Makendonyalı Kral Büyük İskender ile giriştikleri Granikos Savaşı’na kadar, Adramytteion’da dahil olmak üzere tüm Anadolu 200 yüzyıl sürecek olan Pers egemenliğine girmiştir.
Antik kayıtlarda Adramyteion kentinin Atinalılara tarafından kolonize edilmiş bir helen şehri olduğu, halkının Atina‘ya yakınlığından dolayı Persler tarafından cezalandırıldığı ve MÖ 500'deki Ion ayaklanmasına katıldıkları belirtilmektedir.[3] Herodot ünlü eserinde, MÖ 480'de Pers ordusunun Kserkses önderliğindeki batı seferinde, şehrin yakınlarından ve Thebe Ovası ‘ndan geçtiklerini belirtir. MÖ 490 isyanın bastırılması ile Adramytteion kenti Pers hakimiyetine geçer.[3]
Makedon Egemenliği ve Helenistik Dönem
Anadolu’da Hellenistik dönem MÖ 334'te Büyük İskender‘in Hellespontos’a (Çanakkale Boğazı) geçişiyle başlar. Bugünkü Lapseki üzerinden doğuya doğru ilerleyen Makedon ordusu, bu sırada Granikos (Biga Çayi) yakınında bulunan Pers ordusu ile karşi karşiya gelir. Savaşi kazanan Büyük İskender Perslerin iki yüzyıllık Anadolu hakimiyetine son verir. MÖ 323'te ölen Büyük İskender’in arkasından Anadolu’da küçük krallıklar kurulur. Adramyteion’ un da içinde bulunduğu Mysia bölgesine Pergamon Krallığı hâkim olur.
Adramyteion kısa bir süre de olsa Helenistik bir krallık olan Pontus Krallığı’nın egemenliğine girer. Tarihe I. Mithradates Savaşi olarak geçen, MÖ 89/88’de başlayan savaş ile birlikte son Pontus Kralı VI. Mithridates Eupator (MÖ 120-MÖ 63)'un Batı Anadolu’da etkisi görülmeye başlar. Amasya Ovası’nda Pontus kuvvetleri ile karşılaşan Aguillius komutasındaki Roma ordusu yenilir. Savaş sonrasında Batı Anadolu kentleri Pontus kralı VI. Mithridates idaresine girer.
Coğrafyacı Strabon kenti bir Atina kolonisi olarak belirtir. MÖ 422 Atina tarafından kovulan Deloslular kente yerleşir ve kentte helenleşme hız kazanır. Ayrıca kentten şu şekilde söz eder;
"Astyra'nın yakınında Atinalılar tarafından kolonize edilmiş ve hem bir limanı hem de bir deniz üssüne sahip olan Adramytteion kenti yer alır" [4]
Roma İmparatorluğu Dönemi
Ancak Mithridates önce Khaironeia’da (MÖ 86) ve bir yıl sonra da Orkhomenos’ta (MÖ 85) Romalılara karşi yenilgiye uğramış, MÖ 85 yılında, Troas’taki Dardanos’ta (Çanakkale, Kepez yakınlarında) Dardanos Barışını yapmak zorunda kalmıştır. Dardanos Barışı’nın ardından Adramyteion’un da içinde bulunduğu Mysia Bölgesi’ne ve Batı Anadolu’ya Romalılar hakim olur. Ardındaki süreçte Adramytteion kenti de en parlak dönemini yaşayacaktır.[5][6][7]
Bizans İmparatorluğu Dönemi
Roma İmparatorluğu’nun MS 395'te bölünmesi ile imparatorluk Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılır, Adramytteion kenti de Doğu Roma yani Bizans İmparatorluğunun hakimiyetine girer. 2007’de yerel idare tarafından durdurulana kadar gerceklesen kazılarda ortaya çikarilan mimarî yapılar ve ele geçirilen küçük buluntular Erken Bizans Döneminden itibaren 14. yüzyıla kadar uzanan yoğun bir Bizans tabakasına isaret etmektedir.
Anadolu Selçuklu Devleti Dönemi
11. yüzyılın son çeyreginde, merkezi İznik’te kurulan Anadolu Selçuklu Devleti’den bağımsız hareket eden Çaka Bey, İzmir merkezli bir beylik kurmuştur. Ünlü bir denizci olan Çaka Bey, kurduğu donanma ile Sakız, Sisam ve Midilli adalarını ele geçirdiğinden bahsedilir.[8]. O dönemde Adramytteion kentinin Türkler tarafından tamamen yıkıldığı yazılı kaynaklarda mevcuttur.[9]. Adramytteion Antik Kenti’nde iskân anlamında Türk varlığı ne arkeolojik buluntularda ne de var olan yazılı kaynaklarda saptanabilmiştir.[10] Kent I. Haçlı Seferinin yarattığı ortam sayesinde I. Aleksios tarafından geri alınır. Bizans Imparatoru I. Aleksios (1081-1118)’un Adramytteion’u yeniden inşa ettirdiği anlatılmaktadır.
Osmanlı İmparatorluğu Dönemi
Adramytteion kenti, Selçukluların dağılması ile Karesioğulları’nın eline geçer. 1323 yılında da Osmanlı İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde, Roma Döneminden kalma su kemerlerinden dolayı bölge (Burhaniye ve Ören), 19. yüzyıl ortalarına kadar ‘Kemer Edremiti’ adı ile anılır.[11]
Kazı çalışmaları ışığında Adramytteion Antik kenti
Adramytteion geniş bir alana yayılmaktadır. Antik Şehir en geniş sınırlarına Roma Döneminde ulașmıştır. 2006 yilina kadar olan sürede sürdürülen yüzey araştırması çalışmalari sırasında antik kentin bugünkü Ören yerleşiminin altında yer aldığı ve Roma Döneminde şehrin güneyde, bugünkü Öğretmenler Mahallesi siteler mevkii, doğuda Ayaklı‘ya doğru uzanan Altın Kamp yolu ve kuzeyden denize birleşmekte olduğu yer üstü bulguları ve topografik değerlendirmeler ile tespit edilmiştir.[12]
Şehir Akropolü
Şehir Akropolü Roma Dönemi kentinin önemli yapılarını bünyesinde barındırmaktadır.[12] Akropol, günümüzde modern Ören yerleşimi tarafından işgal edilmiştir.
Kent surları
Kent Erken Ortaçağdan itibaren küçülmeye başlamıştır. Küçülen kentin çevresi surlarla çevrilidir. Surların beden duvarları daire planlı burçlarla desteklenmiştir. Kazı çalışmalarında Ortaçağ kentinin giriș kapılarından birinin kentin güney-doğusunda olduğu tespit edilmiştir.[13] Ortaçağ kentinin surlarının güney duvarı bugün Burhaniye Belediyesi’ne ait fidanlığın güney sınırından başlayıp doğuya doğru uzanmaktadır. Surların Beyaz durağı (Çadır Kamp mevkii) içine alacak şekilde doğuya döndüğü ve topografyaya göre 2006 yılındaki kazı alanının doğusundan geçen ve Ören Camisi’ne doğru giden caddeye (Meço Caddesi) paralel olarak devam ettiği anlaşılmaktadır.[12]
Apollon Tapınağı
Ören meydanından kumsala inen merdivenlerin sol tarafında tahrip edilmemiş ve yeri değiştirilmemiş bir halde (in situ) yer alan, bir erken Roma sütun kaidesi ve alt parçası yer alır. In situ kalıntılar denizden bakıldığında da Antik Adramytteion’un Edremit Körfezi’ne en hâkim tepesi olduğu anlaşılan bu bölgede, antik kaynaklarda belirtilen Apollon Tapınağı olması gerektiğini göstermektedir.[12] Yine bu meydanda bulunan Kaymakamlık konutu önünde yer üstünden izlenen duvar kalıntıları mevcuttur. 2006 yılında Ören meydanında toprak altına gömülmüş Dorik nizamda sütun gövdeleri depo gibi istiflenmiş olarak ortaya çıkmıştır. Bu açmadaki sütun gövde parçaları Apollon Tapınağı'na aittir.[12]
Antik Liman
Antik kaynaklarda Adramytteion antik kentinin iki limanı ve bir tersanesi olduğundan söz edilir. Ama günümüze bir liman kalıntısı kalabilmiştir. Hâlen su altında olan antik liman sabahın erken ışıĝında çıplak gözle görülebilmektedir. Antik Liman Bergastepe mevkii hizasında ve at nalı formunda, kıyıdan yaklaşık 150 metre içeriye kadar, denize doğru uzanır.[14] Tersanesinin ve limanlarının oluşu deniz ticareti ve gemi yapımı yönünden kentin hem ticari hem de stratejik açıdan büyük önem taşıdığını göstermektedir. İncil'de Hristiyan azizlerinden Aziz Paulus'un Roma yolculuğunda Filistin'den bindiği geminin bir Adramytteion gemisi olduğundan bahsedilir.
Ören Kilisesi
Tespit edilen veriler ışığında, Ören Kilisesi, 10. yüzyıl]] sonu 11. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Kilisenin 14. yüzyıldan sonra terk edilmiş olduğu ve yapının bir daha kullanılmadığı düşünülmektedir.[15] Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi mezarlarını içeren nekropol alanının üzerine inşa edilmiştir. Yalnız temeli günümüze ulaşabilmiştir. Kilise temelinin taş kısımları iyi korunmuş olmakla berabar bir tavus kuşunu betimleyen duvar mozağiyi keşfedilmiştir.[16] Yapı doğubatı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı olup 2230 x 1200 cm. boyutlarındadır. Kilisenin inşaasında malzeme olarak muntazam kesme taşı, moloz taşı, tuğla ve bağlayıcı olarak da kırık tuğla parçacıkları karıştırılmış kireç harcı kullanılmıştır.[17] Ören Kilisesi’nde dört taşıyıcı ayak vardır. Kilisenin girişi doğudandır. Balıkesir yöresi Ortaçağ yapılarında yaygın olan İçte ve dışta yarım daire formlu, yuvarlak apsis geleneği Ören Kilisesi'nde de görülmektedir.[15]
Roma Köprüsü
Çoruk mahallesi yakınlarında 3 kemerli alçak bir roma köprüsüdür.
Yılantepe Altarı
Ören mahallesinin kuzey doğusunda yer alır.[18]
Sikkeler
Çeşitli sikke örnekleri olsa da en bilineni bir yüzü Zeus diğer yüzü Pegasus motifli sikkelerdir. Bu paranın anısına, Ören'e bir kanatlı at heykeli yapılmıştır.
Adramytteion İskeletleri
Nekropolde bulunan iskeletler incelendiğinde, yaş analizi sonucu, ortalamanın orta erişkinlik (35-50 yaş) dönemine ait olduğu tespit edilmiştir. İskeletler arasında genç ve yaşlı ölümlerinin az ve eşit olduğunu da göz önüne alınırsa, bu verilere göre toplumun sağlıklı olduğu söylenebilir.[19]
Kazı Başkanları
2001-2003 Prof. Dr. Engin Beksaç
2004-2007 Yrd. Doç. Tülin Çoruhlu
2012 ve sonrası Yrd. Doç. Dr. Hüseyin Murat Özgen
Kenttin adının geçtiği kimi olaylar
Antik dönem tarihçisi olan Ksenofon, Onbinlerin Dönüşü adlı eserinde Adramytteion'da yer vermiştir.
Hristiyan havarilerden Aziz Paul, Roma'ya giderken önce Adramytteion'a giden bir gemiye biner, sonra da başka bir limanda Roma gemisine geçer.
Doğu Roma imparatoru III. Theodosios, vergi memuru iken isyancılar tarafından yeni imparator ilan edildiğinde, Adramytteion'a kaçıp kent yakınlarındaki ormanlarda gizlendiği ifade edilir. Ama kendisi bulunur ve 1 yıl 10 ay iktidarda (715-717) kalır.
Kentte yaşamış ünlüler
Atyanas (MÖ 62), boksör
Adramytteion'lu Diodoros (MÖ 1. yüzyıl), filozof
İnanç
Pagan dönemde kentin baş tanrısı, helenistik dönemin en büyük erkek tanrısı olan Zeus'tur. Șehrin sikkelerinden edinilen diğer bir bilgi, Asklepios, Apollon, Dionisos, Athena, Demeter ve Antinoos-Iakchos gibi tanrıların şehirde saygı gören tanrılar olduğudur. Kent daha sonra özellikle de Doğu Roma döneminde, piskoposluk merkezi olarak, hristiyan bir kimlikle karşımıza çıkmaktadır.
Defin Geleneği
Bulunan mezarlar çati kiremitlerinden yapılma ve dikdörtgen biçimlidir. 2005 yılında açılan 13 mezar bulunmuştur. Bunlardan 2'sinde kemik örneklerine rastlanmamışken, 9'u tekli, 2'si ise çoklu definin yapıldığı mezarlardır. Mezarlarda genelinde önceden gerçekleşen tahribatların izleri vardır.[19]
Günümüz
Antik kentten çikarilan eserler günümüzde ilçe merkezindeki "Burhaniye Kuva-yi Milliye Müzesi"nde giriş katında sergilenmektedir. 1956 yılındaki planlı kuruluş ve yapılaşması ne yazık ki altında bulunan antik kent hiçe sayılarak kabul edilmiştir. Yeni gelişen kentsel alanlar ve turizm amaçlı yapılaşma, deniz kıyısında yer alan bu siti tehdit etmektedir. Sitte yüzey araştırmasına 2007 yılında devam edilmiş, erken Orta Çağa tarihlenen duvarın başka bir kısmı ile Roma ve Bizans dönemlerine ait çeşitli kalıntıların yerleri belirlenmiştir. Yerel idare kazı çalışmalarını durdurmuştur.[20]
Kaynakça
Beksaç, Adramyteion/Ören 2001 Kazısı
Beksaç, Adramyteion/Ören 2002 Kazısı
Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Çoruhlu, 2005 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları
Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005
W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, 1960
Cahen, Türklerin Anadolu’ya Ilk Girisi, 1992
Strabon, Geographika: XII-XIII-XIV, İstanbul, 2000
Dipnotlar
1 a b Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005, S. 6
2 Polat, Aktüel Arkeoloji (Ocak-şubat 2012); Anadolu’da Pers Heykeltıraşlığı, S. 80
3 a b Beksaç, Tarihin Işığında Burhaniye, Balıkesir, 2005, S. 10
4 Strabon, Geographika: XII-XIII-XIV, Istanbul 2000, S. 283
5 Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 530
6 Balcioğlu, Tarihte Edremit Şehri, Balıkesir 1937, S. 41-42;
7 W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (1960), S. 128
8 Cahen, Türklerin Anadolu’ya Ilk Girisi, 1992, S.43
9 W.M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası (1960), S. 122
10 Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 531
11 Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 237
12 a b c d e Çoruhlu, 2006 yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 532
13 [Çoruhlu, 2006 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 532
14 Çoruhlu, 2006 yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 534
15 a b Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 238
16 Current Archaelogy in Turkey, Adramytteion, University of New England[ölü/kırık bağlantı]
17 Çoruhlu, 2004 Yılı Ören (Adramyteion Antik Kenti) Kazı Çalışmaları, S. 230
18 burhaniye belediyesi, ilçe tarihi[ölü/kırık bağlantı]
19 a b Duyar İzzet ve Atamtürk Derya, Adramytteion(Örentepe) İskeletleri
20 [University of New England, Current Archaeology in Turkey,
Yorumlar
Yorum Gönder