Fokaia antik kenti - İzmir, Foça
Phokaia, İzmir'in Foça İlçesi'nin Antik Çağ'da ve Bizans Dönemi'ndeki adı. On iki İon kentinden biridir. Önceleri kentin kuruluşu MÖ 11. yüzyıl Aioller tarafından gerçekleştiği, MÖ 9. yüzyılda ise kentin İon tarafına geçtiği[1] düşünülüyordu. Fakat yapılan son araştırmalar kentin kuruluş tarihini MÖ 2000'e kadar geri götürüyor.
Etimoloji
Bu konuda başlıca üç görüş vardır;
İlk görüş, adının fok balığında aldığı şeklindedir [2]. Kent limanı açıklarındaki kayalıklar Akdeniz foklarının günümüzde bile yuvasıdır.
İkinci görüş kentin Yunan anakarasını da gelen Phokisliler tarafından kurulduğu yönündedir, İsmi de onlardan gelmektedir.
Üçüncü görüş kentin Luwi dilinde sulak yer demek olan "Pa-uwa-ke" den geldiğini, bölgeye sonradan yerleşen Yunanların bunu "phokaa" olarak dillerine alıp sonuna Yunanca kendi yurdu demek olan "-ia" ekini eklediklerini savunur [2].
Arkaik Dönemi'nin önemli merkezlerinden biridir. Bu dönemde Phokaialılar, özellikle Batı Akdeniz'de Fransa'da Marsilya, Korsika'da Alalia, İtalya'da Elea ve Velia gibi çok sayıda denizaşırı koloni kurmuş olmakla ön plana çıkmışlardır. Şehrin bu görkemli evresinden günümüze çok az şey gelebilmişse de, burada yapılan arkeolojik kazılar sayesinde her geçen gün daha çok kalıntı ortaya çıkarılmaktadır. Arkaik dönem Phokaiası'ndan günümüze ulaşmış en iyi durumdaki mimari buluntu şehrin savunma duvarlarından oldukça gösterişli payandalı ve yüksekçe bir bölümdür. Bu duvar daha geç bir dönemden taş yığma yöntemiyle yapılıp üzeri toprakla örtülmüş bir tümülüsün içinde oldukça iyi bir durumda kalmışsa da 1970'lerdeki bir yol çalışması sırasında ciddi bir tahribata uğramıştır. Bu duvarın yapılışından ve mimarisinden tarihin babası Herodotos da söz eder ve ortaya çıkarılan kalıntılar onun tariflerine tıpatıp uymaktadır.
Phokaia Arkaik Dönem'den başlayarak üzerinde şehrin sembolü fok balıklarının kabartmasının da basıldığı elektron sikke kullanımına geçmiş ve Midilli'deki (Lesbos) Mytiline kentiyle yaptığı bir anlaşmayla elektron sikkelerin altın gümüş oranı ve gramajında belli standartlaşma sağlamıştır. Şehir MÖ 546'da Harpagos komutasındaki Pers (İran) ordularının hakimiyetine geçmiş ve bundan sonra ekonomi ve nüfus olarak gerileme dönemine girmiştir.
İlk araştırmalar Fransız Texier tarafından yapılmıştır. Daha sonra Ord.Prof. Dr. Ekrem Akurgal başkanlığında bir heyet tarafından araştırma ve sondajlarla bazı kısımlar açığa çıkarılmıştır. Phokaia'da arkeolojik kazılar 1989 yılından itibaren, Ege Üniversitesi Klasik Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ömer Özyiğit tarafından yapılmaya devam etmektedir. Son dönemde Athena Tapınağı Alanı'nda bulunan Arkaik Dönem'den malzemesi işlemesi nispeten kolay tüf taşından (Foça taşı - lithos phokaikos) büyük griphon ve at heykelleri Phokaia'nın antik dünyadaki büyük taş heykeltıraşlığındaki öncü konumunu da ortaya koyar.
Arkaik Dönem Athena Tapınağı'dan İon düzeninde sütun başlığı parçaları ve bazı duvarlar, Foça yolu üzerindeki Taş Kule olarak bilinen Pers mezar anıtı, Şeytan Hamamı olarak adlandırılmış olan Hellenistik Dönem'den kaya mezarı, Roma Dönemi'nden mozaikler, süslemeli mermer bloklar ve seramik atölyelerinin bozuk üretimlerinin atılmasıyla oluşmuş çöplükler bu şehirdeki diğer önemli antik kalıntılardır. Dış Kale olarak adlandırılan savunma amaçlı da kullanılmış Ceneviz yapımı gemi barınağı, tarihi yarımada üzerindeki Osmanlı Dönemi'nden kale olarak adlandırılan benzeri amaçlı bir yapı ve iki cami, aynı dönemden görece iyi korunmuş kitabe ve plastik süslemeleriyle mezar taşları Phokaia'daki önemli tarihi eserlerdir.
Phokaia Antik Kenti'nin yoğun yerleşim görmüş alanlarının büyük bölümü günümüz şehrinin yapıları altında bulunmaktadır. Özellikle 1980'lerden itibaren yazlık amaçlı ikinci konut dalgası biçiminde ortaya çıkan çarpık kentleşme anlayışı nedeniyle arkeolojik sit alanları iyice küçülmüştür. Bu olumsuz gelişme halen devam etmektedir.
Önemli Eserler
Herodotos Duvarı
Athena Tapınağı
Maltepe Tümülüsü
Pers Mezar Anıtı
Kybele Kutsal Alanları
Tiyatro
Değirmenli Tepe
Seramik Çöplükleri
Sur Duvarları
Kayıkhane
Osmanlı Dönemi Mezarlığı
Fatih Camii
Tarihi Evler
Koloniler
Denizcilik özellikleriyle tanınan Phokaialılar Akdeniz ve Karadeniz'de birçok koloni kurdular.Bunlardan bazıları[1];
Amysos/Samsun-Türkiye
Lampsakos/Lapseki-Türkiye
Methymna/Molyvoz-Midilli
Elea/Velia-Güney İtalya
Massalia/Marsilya-Güney Fransa
Nice-Güney Fransa
Antibes-Güney Fransa
Alalia-Korsika
Ampuria-İspanya
Kaynakça
1^ a b c [1][ölü/kırık bağlantı]
2^ a b "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2011.
Etimoloji
Bu konuda başlıca üç görüş vardır;
İlk görüş, adının fok balığında aldığı şeklindedir [2]. Kent limanı açıklarındaki kayalıklar Akdeniz foklarının günümüzde bile yuvasıdır.
İkinci görüş kentin Yunan anakarasını da gelen Phokisliler tarafından kurulduğu yönündedir, İsmi de onlardan gelmektedir.
Üçüncü görüş kentin Luwi dilinde sulak yer demek olan "Pa-uwa-ke" den geldiğini, bölgeye sonradan yerleşen Yunanların bunu "phokaa" olarak dillerine alıp sonuna Yunanca kendi yurdu demek olan "-ia" ekini eklediklerini savunur [2].
Arkaik Dönemi'nin önemli merkezlerinden biridir. Bu dönemde Phokaialılar, özellikle Batı Akdeniz'de Fransa'da Marsilya, Korsika'da Alalia, İtalya'da Elea ve Velia gibi çok sayıda denizaşırı koloni kurmuş olmakla ön plana çıkmışlardır. Şehrin bu görkemli evresinden günümüze çok az şey gelebilmişse de, burada yapılan arkeolojik kazılar sayesinde her geçen gün daha çok kalıntı ortaya çıkarılmaktadır. Arkaik dönem Phokaiası'ndan günümüze ulaşmış en iyi durumdaki mimari buluntu şehrin savunma duvarlarından oldukça gösterişli payandalı ve yüksekçe bir bölümdür. Bu duvar daha geç bir dönemden taş yığma yöntemiyle yapılıp üzeri toprakla örtülmüş bir tümülüsün içinde oldukça iyi bir durumda kalmışsa da 1970'lerdeki bir yol çalışması sırasında ciddi bir tahribata uğramıştır. Bu duvarın yapılışından ve mimarisinden tarihin babası Herodotos da söz eder ve ortaya çıkarılan kalıntılar onun tariflerine tıpatıp uymaktadır.
Phokaia Arkaik Dönem'den başlayarak üzerinde şehrin sembolü fok balıklarının kabartmasının da basıldığı elektron sikke kullanımına geçmiş ve Midilli'deki (Lesbos) Mytiline kentiyle yaptığı bir anlaşmayla elektron sikkelerin altın gümüş oranı ve gramajında belli standartlaşma sağlamıştır. Şehir MÖ 546'da Harpagos komutasındaki Pers (İran) ordularının hakimiyetine geçmiş ve bundan sonra ekonomi ve nüfus olarak gerileme dönemine girmiştir.
İlk araştırmalar Fransız Texier tarafından yapılmıştır. Daha sonra Ord.Prof. Dr. Ekrem Akurgal başkanlığında bir heyet tarafından araştırma ve sondajlarla bazı kısımlar açığa çıkarılmıştır. Phokaia'da arkeolojik kazılar 1989 yılından itibaren, Ege Üniversitesi Klasik Arkeoloji Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Ömer Özyiğit tarafından yapılmaya devam etmektedir. Son dönemde Athena Tapınağı Alanı'nda bulunan Arkaik Dönem'den malzemesi işlemesi nispeten kolay tüf taşından (Foça taşı - lithos phokaikos) büyük griphon ve at heykelleri Phokaia'nın antik dünyadaki büyük taş heykeltıraşlığındaki öncü konumunu da ortaya koyar.
Arkaik Dönem Athena Tapınağı'dan İon düzeninde sütun başlığı parçaları ve bazı duvarlar, Foça yolu üzerindeki Taş Kule olarak bilinen Pers mezar anıtı, Şeytan Hamamı olarak adlandırılmış olan Hellenistik Dönem'den kaya mezarı, Roma Dönemi'nden mozaikler, süslemeli mermer bloklar ve seramik atölyelerinin bozuk üretimlerinin atılmasıyla oluşmuş çöplükler bu şehirdeki diğer önemli antik kalıntılardır. Dış Kale olarak adlandırılan savunma amaçlı da kullanılmış Ceneviz yapımı gemi barınağı, tarihi yarımada üzerindeki Osmanlı Dönemi'nden kale olarak adlandırılan benzeri amaçlı bir yapı ve iki cami, aynı dönemden görece iyi korunmuş kitabe ve plastik süslemeleriyle mezar taşları Phokaia'daki önemli tarihi eserlerdir.
Phokaia Antik Kenti'nin yoğun yerleşim görmüş alanlarının büyük bölümü günümüz şehrinin yapıları altında bulunmaktadır. Özellikle 1980'lerden itibaren yazlık amaçlı ikinci konut dalgası biçiminde ortaya çıkan çarpık kentleşme anlayışı nedeniyle arkeolojik sit alanları iyice küçülmüştür. Bu olumsuz gelişme halen devam etmektedir.
Önemli Eserler
Herodotos Duvarı
Athena Tapınağı
Maltepe Tümülüsü
Pers Mezar Anıtı
Kybele Kutsal Alanları
Tiyatro
Değirmenli Tepe
Seramik Çöplükleri
Sur Duvarları
Kayıkhane
Osmanlı Dönemi Mezarlığı
Fatih Camii
Tarihi Evler
Koloniler
Denizcilik özellikleriyle tanınan Phokaialılar Akdeniz ve Karadeniz'de birçok koloni kurdular.Bunlardan bazıları[1];
Amysos/Samsun-Türkiye
Lampsakos/Lapseki-Türkiye
Methymna/Molyvoz-Midilli
Elea/Velia-Güney İtalya
Massalia/Marsilya-Güney Fransa
Nice-Güney Fransa
Antibes-Güney Fransa
Alalia-Korsika
Ampuria-İspanya
Kaynakça
1^ a b c [1][ölü/kırık bağlantı]
2^ a b "Arşivlenmiş kopya". 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2011.
Yorumlar
Yorum Gönder